Jak rozpoznać japoński tekst?
Czytasz to zdanie i widzisz w znajomych słowach piękne znaki diakrytyczne (te „z ogonkami”). Wiesz, że to Polski. Jeśli oglądasz koreańskie seriale na Netfliksie, to jest niezerowa szansa, że rozpoznasz koreański. A gdy myślimy „chiński” i „japoński” to wydają nam się one bardzo podobne do siebie. I nic w tym dziwnego, ponieważ masa znaków przywędrowała z Chin w okolicy 5 wieku.
Japoński pod kątem pisma jest dosyć unikatowy, nawet jak na języki azjatyckie. Głównie przez to, że posiada 3 sposoby zapisu. Hiraganę, katakanę i kanji. Brzmi strasznie, ale życie bez jednej ręki jest cięższe. W praktyce byłoby ciężej, gdyby japoński używał tylko jednego z nich.
Kanji – japońskie krzaczki
Na początku japoński był tylko językiem mówionym. Później weszły znaki – kanji, pochodzenia chińskiego. Większość jest podobna do obecnych znaków w języku mandaryńskim (hanzi), ale nie zawsze są identyczne.
To co je wyróżnia od swych kontynentalnych przodków, to możliwość różnych czytań. Znak może mieć czytania kun-yomi, czyli czytania rdzennie japońskie, oraz on-yomi. On-yomi czyli dosłownie „czytania dźwięku” czyli tak, jak czytają (czytali) je Chińczycy. Przy nauce wyrazów nie ma większego znaczenia, które czytanie jest które, ale może to być przydatne na niektórych konkursach czy sprawdzianach.
Dzięki temu, że kanji niosą ze sobą znaczenie jesteśmy w stanie zapisać kilka słów, które brzmią tak samą, ale oznaczają co innego (tzw. homofony). W języku polskim pisząc „zamek” nie mając żadnego kontekstu nie wiemy, czy chodzi o twierdzę czy o zamek błyskawiczny.
Hiragana – japońskie szlaczki kobiet
Hiragana jest pierwszym sylabariuszem, który poznajemy przy nauce języka. Sylabariuszem, bo składa się on zarówno z samogłosek (a, i, u, e, o) jak i sylab (m.in. ka, shi, ne, mo) [1]. Znaczy to tyle, że każdy ze znaków nie ma znaczenia sam w sobie, a jedynie wyraża jakiś dźwięk (tzw. fonogram). Jeśli kojarzysz temat świątyń w Japonii, pewnie wiesz, że część z nich jest buddyjska.
Buddyzm w Japonii ma długą historię, a gdy się rodził to była potrzeba przepisywania ksiąg. Ksiąg w języku chińskim. Aby uczynić je bardziej „japońskie”, zaczęto tworzyć kuntenbony. Kuntenbon czyli taka książka, która miała dodatkowe oznaczenia pomagające przeczytać chiński tekst. Oznaczenia te zaczęły ewoluować na dwa sposoby – poprzez kursywę i poprzez izolowanie jakiejś części głównego znaku.
Większość znaków hiragany w większej mierze czerpała z kursywy, co nadało jej bardziej estetyczny styl. Ludzie pisali w niej listy i inne prywatne korespondencje, co siłą rzeczy przyczyniło się do tego, że nie ma aż tak wiele materiałów źródłowych. Na szczęście zachowała się sztuka, dzięki czemu wiemy, że była używana do zapisania m.in. Genji Monogatari, jedna z najważniejszych pozycji starożytnej literatury japońskiej z początku XI w. Murasaki Shikibu w tej fikcyjnej powieści zamieściła barwne życie dworskie, pełne miłości i zdrad.
Fig1. Ewolucja hiragany
Katakana – japońskie szlaczki mnichów
Katakana to sylabariusz. Podobny do hiragany, jednak on w większej mierzę zrodził się poprzez wydzielenie fragmentu kanji, mniej z kursywy. Możemy to zobaczyć na fig. 2, gdzie na czerwono zaznaczona jest część znaku, a po lewej stronie jest obecnie używany katakany.
Skoro hiragana była uznawana za bardziej estetyczną, artystyczną to z katakaną było na odwrót. Między innymi dlatego to głównie ona służyła do tworzenia kutenbon.
Fig. 2 Ewolucja katakany
Hiragana a katakana – czemu nie jedna kana?
Skoro oba sylabariusze opisują te same dźwięki, to po co nadal używane są dwie kany?
Hiragana jest używana głównie do zapisu gramatyki – partykuł, „odmian” i tym podobnych rzeczy. Oprócz tego, gdy nie znamy kanji możemy nią zapisać japońskie słowa lub niektóre słowa są po prostu częściej zapisywane w hiraganie. Odpowiednia proporcja znaków kanji i hiragany pomaga w łatwiejszym czytaniu tekstu.[2]
Katakana jest głównie używana do transkrypcji słów nie japońskich (np. imion, nazw własnych itp.) oraz japońskich słów pochodzenia angielskiego czy francuskiego. Ponad to, możemy jej użyć zamiast hiragany, aby nadać akcent na dane słowo. Często zapisuje się nią onomatopeje (tzn. wyrazy dźwiękonaśladowcze).
Fig 3. Po lewej stronie “no” z hiragany, a po prawej „no” z katakany.
To jak rozpoznać ten japoński?
Czyli jako podsumowanie możemy uznać, że tekst po japońsku nie jest ścianą tekstu z „krzaczkami”, ale ścianą tekstu z „krzaczkami” przerywanymi szlaczkami. Te bardziej pochylone, okrągłe to hiragana która służy głównie do funkcji gramatycznych. Te prostsze znaki, ale bardziej ostre, to zazwyczaj katakana – która głównie służy do zapisywania nazw własnych obcego pochodzenia.
Japoński ma nie tylko „krzaczki” (kanji), ale również prostsze znaki. Zazwyczaj takie z brzuszkami, kółkami, czasem z kreskami, które nazywamy hiraganą. Lub pojedyncze słowa zapisane mniej fikuśnym „fontem” – katakaną.
Zachęcam Cie do podzielenia się swoimi przemyśleniami lub pytaniami pod naszym postem na Facebooku
Autor: Michał Muzyczka
[1] Jeśli zaczynasz naukę języka, zwróć uwagę, że japońskie słowa opierają się o mory, a nie sylaby. Jest to istotne przy nauce akcentu.
[2] Y. Tōkichi, M. Kogawa「文章術のベストセラー100冊」のポイントを1冊にまとめてみた。
Więcej do poczytania:
C. Seeley, „A history of writing in Japan”, 1991
